NASA’nın uzayda gama ışınlarını yakalayan Swift aracı ve yeryüzündeki güçlü teleskopların işbirliğiyle yapılan gözlemde, bir yıldızın ölümü görüntülendi. İlk olarak Swift uzay aracı, patlamayla açığa çıkan enerjiyi 18 Şubat günü yakaladı. Swift’in ilk X-ışınlarını farketmesini üzerine, yeryüzündeki astronomlar bir süpernova patlaması gerçekleşeceği sinyalini alarak, teleskopları uzaya çevirdi. Yıldızın süpernovaya dönüşmesiyle, çöken yıldızın tüm enerjisi gama ışınımı patlamaları halinde uzaya yayıldı. Süpernova, büyük ve yaşlı yıldızların kendi içine patlamasıyla oluşuyor.

Gamma ışınımları evrendeki en güçlü ve şiddetli ışınım kabul ediliyor. Çöken bir yıldızın saldığı gamma ışınımının sadece bir kaç saniyesi, Güneş’in 10 milyar yılda saldığı tüm ışınımdan daha kuvvetli. Gama ışınımları birkaç milisaniye ile 1 dakika arasında bir zaman sürüyor. Gözlem adı GRB060218 yıldızın durumu ise biraz farklı, zira gamma ışınımı 33 dakika sürdü.

BOYUNDAN BÜYÜK İŞLERE KALKIŞAN YILDIZ
Swift uzay aracını yöneten astorom İngiltere’deki University of Leicester uzmanı Paul O’Brien, yıldızın nötrona dönüşürken çıkardığı gama ışınımının enerjisini, “Güneş’in 10 milyon kere milyar katı” olarak ifade ediyor. Bu rakam, normal süpernova değerlerinin ancak 100’de 1’ine denk düşüyor.

440 milyon ışık yılı uzaklıktaki GRB 060218 yıldızı şimdiye dek gözlemi yapılan ikinci en yakın süpernova.

Gözlemi yapılan yıldızın, süpernovayı oluşturacak gerekli kütleden daha az bir kütleye sahip olduğu düşünülüyor. Gamma ışınımı, kara deliğe dönüşecek büyüklükteki yıldızların çöküşü sırasında açığa çıkıyor. Normalden daha düşük kütleli yıldızlar ise nötrona dönüşüyor. Görece küçük bır yıldızın gama ışınımı salarak nötrona dönüşmesini ise, astronomlar çekirdeğindeki magnetar adı verilen manyetik alanın yarattığı manyetik enerjiye bağlıyor.

O ARTIK BİR NÖTRON
Gözlemi yapan Almanya’daki Max-Planck Enstitüsü uzmanı Paolo Mazzali İngiliz bilim dergisi Nature’da yayımlanan makalesinde, “Gözlemlerimiz yıldızın çöktüğü anı kapsıyor, dış kabuğu açılıyor, kütlesinin çoğunluğu yok olurken geriye sadece artığı kalıyor. Bu geriye kalan artık nötron yıldızı oluyor” diye yazdı.

Çöken yıldızda, gama ışınlarını müteakiben iki milyon derece sıcaklıkta bir gaz bulutu kaldı. Astroromlar, her süpernovanın gamma ışını patlaması yaratmayacağını vurguluyor, ancak hangi süpernovanın bu etkiyi nasıl yarattığı bilinmiyor. 440 milyon ışık yılı uzaklıktaki GRB 060218 süpernovası şimdiye dek gözlemi yapılan ikinci en yakın süpernova. Gözlemi yapılan Dünya’ya en yakın süpernova SN 1987A, 165.000 ışık yılı uzaklıktaydı.

Kaynak: Gözlemi konu alan makale İngiliz bilim dergisi Nature’da yayımlandı.