Türkiye’nin en çok istihdam yaratan sektörlerin en büyük şirketleriyle konuştuk ve yeni sürecin ücretlilere neler getireceğini sorduk. Öncelikle bu yıl ücret zamlarının ortalama yüzde 8 -12 aralığında gerçekleşmesi bekleniyor. En düşük zam oranı ise yüzde 5 olacak. İlaç, inşaat, telekomünikasyon gibi iyi bir yıl geçiren sektörlerde yüzde 10 - 30 arasında artışlar söz konusu. Genel ortalamada reel ücretlerin gerilediği görülürken, şirketlerin gelecekte performansa dayalı ücret paketleriyle hareket edeceklerinin sinyallerini vermesi dikkat çekiyor.

Türkiye ekonomisi 2006 yılına yeni bir yüzle giriyor. Enflasyon hedefini yüzde 5’lere çeken, yabancı yatırımları cezbetmeye başlayan, Avrupa Birliği ile tam üyelik müzakerelerine başlayan Türkiye’de tüm bu gelişmelerin bireylerin hayatına katkısı ne olacak?
      2006 yılında ücretlerin ne olacağı, hangi oranda artacağı, kişilere ne tür ek ödemelerin sağlanacağı belki de en çok merak edilen konu. Üstelik ücret uygulamalarında yapısal bazı değişiklikler söz konusu. Ekonomist olarak 2006 yılında şirketlerin ücret politikalarında ne tip değişimler olacağını, çalışanlar için bu şirketlerde nelerin değişeceğini ortaya koyduk. Sadece insan kaynağı değil, spesifik olarak ücret sistemleri konusunda çalışan uzmanlarla Türkiye’de faaliyet gösteren şirketlerin yeni ücret yapılarını ortaya çıkardık. Bu değişim üst kademe yöneticilerin elde ettiği gelirden, orta kademe yöneticilerin terfisine kadar her sektör ve şirketteki çalışanları etkiliyor.
     
     Yılda tek zama geçildi

      Çalışan ücretlerini kuşkusuz en çok etkileyen unsur enflasyon oranı. Şu ana kadarki temel eğilimler ise enflasyon ile birlikte yeniden şekilleniyor. Ücret sistemleri konusunda birçok şirket ile çalışmalar yapan Prometheus Genel Müdürü Yücel Atış, yüksek enflasyon döneminde yılda iki kez ücret artışı uygulandığını ve maaş sayısının bazı şirketlerde 14, bazılarında ise 16’ya çıkabildiğini hatırlatıyor.
      2005 yılında gözlemlenmeye başlanan ve 2006 yılı ocak zamları ile birlikte yaygınlaşan uygulama ise yılda tek zam yapılması. Çalışanların aldığı maaş sayısında ise dikkate değer bir gerileme olduğu görülüyor. Yücel Atış yaklaşık 300 şirket üzerinde yaptıkları ücret araştırmasında birçok şirketin yılda 12 maaş sistemine geçtiğini vurguluyor. Şirketlerin ücret uygulamalarında gözlemlenen bir değişim de geçmiş yıl değil, gelecek yıl enflasyonunun baz alınması. Birçok şirket bu yıl ocak ayında hükümetin açıkladığı 2006 yılı enflasyon oranına göre hesaplarını yapmaya başladı.
     
     Zam oranı enflasyonun üzerinde

      2006 yılında ücret artışlarının hangi oranda gerçekleşeceği beklenen enflasyon oranı ile yakından ilgili. Prometheus Genel Müdürü Yücel Atış, çeşitli büyüklükteki yaklaşık 300 şirket üzerinde bir araştırma gerçekleştirmiş.
      Bu araştırmada şirketlerin 2006 yılında ortalama yüzde 8 – 12 oranında bir ücret zammı gerçekleştirecekleri görülüyor. Atış ücret zamlarının enflasyon oranının üzerinde gerçekleşeceğinden emin. Bunun nedenlerini ise şöyle açıklıyor:
      “2006 yılında yüzde 5’lik bir enflasyon hedefi bulunuyor. Bu hedeften yüzde 2’lik bir sapma olabileceği zaten açıklanmıştı. Dolayısı ile sadece enflasyona bağlı ücret artışının yüzde 5 – 7 arasında gerçekleşeceğini söyleyebiliriz. Ancak şunu unutmamak gerekir ki birçok şirket hala düzeltmeler gerçekleştiriyor. Dikkat edilmesi gereken bir başka nokta da şirketlerin büyüme beklentisi. Her ne kadar enflasyon oranı 2006 için yüzde 5 olarak hedeflense de bizim yaptığımız araştırmada şirketlerin büyüme hedeflerinin yüzde 20’lerde olduğu görülüyor. Yüzde 20 büyümek isteyen şirketlerin bu olumlu gelişmeyi çalışanlara enflasyonun üzerinde zamlar yaparak yansıtacağını düşünüyoruz.''
     
     Hayal kırıklığı nasıl aşılacak?

      Konuştuğumuz şirket yetkilileri ve insan kaynakları danışmanlarının beklentisi 2006 ücret zamlarının çalışanları motive etmekten uzak kalacağı yönünde. Dataexpert Genel Müdürü Hasan Altunkaya ücret artışlarının yüzde 5 - 7 aralığında gerçekleşmesini beklediğini vurguluyor.
      Poyraz Danışmanlık Türkiye’de her yıl gerçekleştirdiği ücret araştırmaları ile tanınıyor. Poyraz Danışmanlık Yönetim Danışmanı Ceyda Dumlupınar yaptıkları ücret araştırmasının sonucunu şöyle açıklıyor:
      “Türkiye genelinde ortalama ücret artışının yüzde 7 - 14 olmasını beklemekteyiz. Toplam ücret paketi olarak bakıldığı zaman performansa dayalı ek gelirlerle artışın yaklaşık olarak bu seviyelerde olması beklenmelidir.'' Adecco CEO’su Pembe Candaner son dönemlerde şirketlerin ’Düşük enflasyon düşük zam’’ felsefesi ile hareket ettiklerine dikkat çekiyor. Candaner yöneticilere önemli tavsiyelerde bulunuyor:
      “Ücret artış dönemlerinde şirketlerin yapmış oldukları düşük zam oranları maalesef çalışanların beklentilerini karşılayamayacak duruma geldi ve şirketlerin ek ücret paketlerini sunmasına sebep oldu. Bu dönemlerde çalışanların beklentilerine cevap vermek ve motivasyonlarını kaybetmemek için mutlaka destekleyici önlemlerin alınması gerektiğini öneriyoruz .''
     
     Yeni ücret paketleri gerekiyor

      Yeni İş Kanunu’nun yürürlüğe girmesi ile birlikte çalışanların hayatında yeni bir uygulama girdi: Performans değerlendirme. Çalışanlara hedefler konulması ve bu hedefler doğrultusunda yüksek performans gösterenlere performans zammı yapılması hedefleniyordu. Prometheus Genel Müdürü Yücel Atış performans zamlarının hayal kırıklığı yarattığına dikkat çekiyor. Çalışanlara yüzde 1 – 3 ücret artışı olarak yansıtılan performans zamlarının çalışanları motive etmekten uzak kaldığına inanılıyor.
      Adecco CEO’su Pembe Candaner ise sadece zam ayında değil belirli periyotlarda çalışanlara performans ya da prim verilmesini tavsiye ediyor. “Çalışanın heyecanını canlı tutmak için bu yöntem mutlaka izlenmeli'' diyor Candaner.
      Ona göre “çalışanlara sağlanan özel sağlık ve hayat sigorta olanakları, ikramiye, bonus, araba, çocuk - aile adı altında yapılan yardımlar, emeklilik sistemi ve kişisel gelişim gibi imkanlar da çalışanları motive eden unsurlar arasında.
      Yücel Atış, performans zamları ile çalışanların motivasyonunu sağlayamayan şirketlere “ücret paketi'' sistemine geçilmesini öneriyor. Bu paketin içersinde ücret zammının yanı sıra şirket kazandıkça çalışanların refahının artmasını sağlayan hakların verilmesi öngörülüyor.
     
     Reel ücretler artmıyor

      Yaptığımız araştırmada göze çarpan önemli bir olgu var. Şirketlerin 2006 ocak zamları hangi oranda olursa olsun reel anlamda ücretlerde gerileme olduğu gözleniyor. Dataexpert Genel Müdürü Hasan Altunkaya dolar bazında ücretlerin düştüğünü kaydederken bazı pozisyonlarda 2000’li yıllarda gerçekleşen ücretlerin yakalanamadığına dikkat çekiyor.
      “Üst düzey yönetici ücretleri yüksek seviyelerde kalırken, bazı orta kademe yöneticilerin ücretleri 2000 yılının dolar bazında rakamlarını bile yakalamış değil. Üst yönetimde ise Avrupa’daki yönetici ücretlerinin üzerinde rakamlara sıkça rastlıyoruz'' diyor Altunkaya.
      Yapılan hesaplamalara göre imalat sanayinde de ücretler 2000 yılı düzeyine henüz gelmedi. Yapılan hesaplamalar sanayi sektörünün büyüdüğünü, ancak reel ücretlerin 2000 yılına kıyasal yüzde 17 düşük kaldığını gösteriyor.
     
     En yüksek zamlar İnşaat ve İlaç’ta

      Bu yıl ücret zamlarında sektörler arasındaki farklılıklar dikkat çekiyor. 2005 yılını hızlı büyüme ile geçiren sektörlerde ücret zamları da genel ortalamanın üzerine çıkıyor. Emlak piyasasındaki canlanma ile inşaat sektöründeki ücret artışları da çalışanların yüzünü güldürecek seviyelerde.
      Uzmanlar inşaat sektöründe çalışanların ücret artışlarının yüzde 30 -50 arası bir oranda gerçekleşeceğini belirtiyorlar. Yıllık yüzde 5’lik zam oranlarının konuşulduğu birçok sektörle kıyaslandığında inşaat bu yılın parlayan yıldızı olarak öne çıkıyor. Hem yurtiçinde hem de yurtdışında çok sayıda proje gerçekleştiren sektörde özellikle toplu konut ve lüks konut ticari proje müdürlerine ihtiyaç var.
      2005’te yıldızı parlayan bir diğer sektör de ilaç. İnsan kaynakları uzmanları ilaç sektöründe de ücret artışlarının yüzde 5’lik enflasyon hedefi ile kıyaslanamayacak ölçüde yüksek olacağı inancındalar. Yapılan tahminlere göre ilaç sektöründe zam oranları yüzde 30’a varan oranlarda artış gösterecek.
     
     Telekom’da ortalama yüzde 15

      2005 yılının belki de en hareketli sektörü telekomünikasyon oldu. Türk Telekom’un özelleştirilmesi, Türkiye’nin ikinci büyük GSM operatörü Telsim’in dünya mobil devi Vodafone’a satılması sektöre inanılmaz bir dinamizm getirdi. 10 milyar doların üzerinde yabancı sermaye girişi ile Telekomünikasyon sektörü hem çalışanlarına hem de bu sektöre adım atmak isteyenlere umut vaat ediyor.
      Cisco Systems, Nortel Netaş Networks gibi telekomünikasyon altyapı şirketlerinin kadrolarını genişletmeleri telekomünikasyon sektöründe 2006 ve sonrasında da hareketin devam edeceğini gösteriyor.
      Yaptığımız araştırmada telekomünikasyon sektöründe zam ortalamasının yüzde 15 civarında şekilleneceği tespit edildi. Ancak uzmanlar bu sektörde tecrübeli insan kaynağına büyük talep olduğuna dikkat çekiyorlar. Bu talebin ise sektörde transfer ücretlerine ve ücret paketlerine eklenen primlerle yansıyabileceğine dikkat çekiliyor.
     
     İşverenin emekliliğe katkısı düşük

      Telekomünikasyon, turizm, ilaç, inşaat, perakende 2005 yılında yüksek ücret artış oranları ile öne çıkan sektörler arasında yer alıyor. Ancak tekstil gibi 2005 yılında beklentilerin karşılanmadığı sektörler de var. Üstelik yüksek büyüme oranına karşın ücret zam oranlarını yüzde 5 – 7 aralığına sıkıştıran işletmeler de bulunuyor. Uzmanlar, Bireysel Emeklilik Sistemi’nin (BES) özellikle çalışan motivasyonu açısından çok önemli olduğuna dikkat çekiyorlar. Yönetim danışmanları, ücret paketlerine eklenecek BES’e olan işveren katkısının çalışanları bir kuruma bağlayan bir numaralı etken olduğunun altını çiziyor.
      2003 yılı ekim ayında lansmanı yapılan BES’e şirketler ilgi gösterse de beklenen talep yaratılabilmiş değil. Yaptığımız araştırmada şirketlerin BES’i gündemlerine yavaş yavaş almaya başladıklarını gösteriyor. Ancak şu ana kadar yapılan hesaplanmalar kurumların BES’e olan katkısının yüzde 20-25 arasında olduğunu gösteriyor.
      Şu ana kadar Türkiye’de 700 bin kişiye özel sağlık sigortası yapıldı. Bu rakamın 400 - 500 bini kurumlar tarafından gerçekleştirildi. BES kapsamında halihazırda 700 bin kişi bulunuyor. Kurumların BES’e katkısı ise yüzde 20-25 civarında. 2006 ve sonrasında kurumların insan kaynakları politikalarında BES’in daha fazla yer tutması bekleniyor.(EKONOMİST)