OECD verilerine göre Türkiye, haftalık ortalama 45,7 saat çalışma süresiyle zirvede yer alıyor. Buna karşın çalışanların önemli bir kısmı, yaptıkları fazla mesainin ücretini alamıyor. Yargıtay, işverenlerin sıkça kullandığı “fazla çalışma ücrete dahildir” ibaresine ilişkin kritik bir sınırlamaya dikkat çekiyor. Bu ibare sınırsız bir fazla mesai hakkı vermiyor; hukuken belirlenmiş sınırların aşılması halinde işçiye mutlaka ek ücret ödenmesi gerekiyor.

TÜRKİYE'DEKİ ÇALIŞANLAR OECD ORTALAMASININ ÜZERİNDE MESAİ
OECD ülkelerinde ortalama haftalık çalışma süresi 37 saat iken, Türkiye'de bu süre 45,7 saat. Üstelik Türkiye’de çalışanların yüzde 15,1’i haftada 60 saatten fazla çalışıyor. Bu oran, OECD ortalamasının (yüzde 4,4) neredeyse dört katı.

Ancak bu yoğun çalışma temposunun karşılığını tam olarak alabilenler çoğunlukla sendikalı, toplu iş sözleşmesi kapsamındaki işçilerle sınırlı. Sendikasız çalışanlar için imzalanan iş sözleşmelerinde sıkça yer alan “fazla çalışma ücrete dahildir” ibaresi, işverenler tarafından fazla mesai ücreti ödememe gerekçesi olarak kullanılıyor.

FAZLA MESAİ SINIRSIZ DEĞİL: KANUN NE DİYOR?
HaberTürk'ten Ahmet Kıvanç'ın haberine göre İş Kanunu’nda haftalık çalışma süresi 45 saatle sınırlı. Bu süreyi aşan çalışmalar “fazla mesai” sayılıyor ve her fazla saat için, normal saat ücretinin yüzde 50 fazlası ödenmek zorunda.

Taraflar arasında aksi kararlaştırılsa bile, bir yılda 270 saati aşan fazla mesailer için ayrıca ödeme yapılması gerekiyor. Yani “fazla çalışma ücrete dahildir” ifadesi, 270 saat sınırını aşan mesaileri kapsamıyor.

YARGITAY'DAN NET SINIRLAMA: 270 SAATİN ÜSTÜ ÖDENMELİ
Yargıtay, fazla mesainin ücret karşılığı olarak aylık ücrete dahil edilmesini yalnızca yıllık 270 saate kadar geçerli kabul ediyor. Bu da aylık ortalama 22,5 saate, haftalık ise 5,2 saate denk geliyor. Örneğin bir işçi 10 ay 18 gün çalıştıysa, bu süreye göre hesaplanan 238,5 saatlik fazla çalışma limiti aşılırsa, ilave mesai ücretinin ayrıca ödenmesi gerekiyor.

ASGARİ ÜCRETLİYE FAZLA MESAİ DAHİL EDİLEMEZ
Yargıtay kararlarında dikkat çeken bir başka husus ise ücret düzeyi. Asgari ücretle çalışan bir işçiye, “fazla çalışma ücrete dahildir” ibaresi yazılsa bile, fazla mesai yaptırılması yasal değil. Bu tür uygulamalar dava konusu yapıldığında işveren aleyhine sonuçlanıyor.

İZİN SEÇENEĞİ VE ZAMANAŞIMI SÜRESİ
İşçi isterse fazla mesai karşılığında ücret yerine izin de kullanabiliyor. Her 1 saatlik fazla mesaiye karşılık 1 saat 30 dakika izin hakkı doğuyor. Ancak bu iznin kullanılabilmesi için işçinin yazılı talebi ve 6 ay içinde kullanımı gerekiyor. Bu izin, yıllık iznin ya da resmi tatillerin yerine geçemiyor.

Öte yandan, işçi fazla mesai ücreti talebiyle dava açtığında, sadece son 5 yıla ait alacakları talep edebiliyor. Bu süre zamanaşımı nedeniyle dikkate alınması gereken önemli bir detay.