Türkiye’de istihdam ve ihracatın ana sektörü hazır giyimde tehlike büyüyor. Son iki yılda tekstil ve hazır giyimde 300 bin kişi işini kaybetti. Türkiye Giyim Sanayicileri Derneği (TGSD) Başkanı Toygar Narbay, “Kâr etmek için değil, hayatta kalmak için destek istiyoruz” dedi. Hükümetin, üretimi öncelik haline getirmesi gerektiğini anlatan Narbay ile hazır giyim sektörünün yaşadığı krizi konuştuk.

* Gelinen noktada nasıl bir tabloyla karşı karşıyasınız?

Nefes Gazetesi'nden Şehriban Kıraç'ın haberine göre 2024’te 17.9 milyar dolar ihracat yapmışız, 8 milyar dolar da kendi markalarımıza üretim yapmışız. Toplamda 26 milyar dolarlık üretim söz konusu. Tekstil ve hazır giyim olarak da 40 milyar doların üzerinde yatırım var.

3.9 milyar dolar da ithalat yapmışız. En çok dış ticaret fazlası veren sanayi koluyuz. Tekstille birlikte 950 bin kişiye istihdam sağlıyoruz. Dünyada dördüncü büyük üretici, altıncı büyük ihracatçıyız. Dünyadan aldığımız pay da yüzde 3.48.

PAZAR KAYBEDİYORUZ
* Ama ihracat düşüyor?

2022’de yaşadığımız o yüksek ihracat dönemine ta 2028-2029’da ulaşacağımızı öngörüyoruz. 2024’te dünyadan negatif ayrıştık. 1.3 milyar dolar ihracat kaybımız oldu. Bunun 330 milyon doları tamamen rekabetçilik kaynaklı. 2025’e baktığımızda durum daha da vahim hale geliyor. Haziran 2025’te ihracat kaybımız 563 milyon dolara ulaşmış. Sene sonunda 1.5 milyar doları bulacak. Yıl sonunda ihracatta 16.7 milyara kadar gerileyebiliriz. Bu yılın ilk yarısında 430 milyon doları rekabetçilikten kaybettik.

* Yani rekabet edemiyorsunuz?

Evet artık pazar kaybediyoruz. Fiyatlarımız çok yüksek. Geçen yıl ihracatımız yüzde 6 düşerken Avrupa alımlarını yüzde 16 arttırdı. Bu da bizim yüzde 22 pazar kaybetmemiz demek. 2020’de Türkiye hazır giyim ihracatının dünya hazır giyim ihracatındaki payı yüzde 3.81 iken, şu anda yüzde 3.1’e gerilemiş.

Tarihte olmayan bir değer. Avrupa’ya sattığımız mal pahalılaşıyor rekabet edemez hale geldik. İthalatımız da 4 milyar dolara çıkmış. İthalat artışı ve ihracat düşüşünden kaynaklı toplamda 4.6 milyar dolarlık üretim kaybımız var. Yüzde 30 vergiye rağmen yurt dışında üretim ve ithalat yapmak daha ucuza geliyor.

DEHŞET BİR RAKAM
* İhracat kaybının ithalat artışının istihdama etkisi ne oldu?

4.6 milyar dolarlık üretim kaybı nedeniyle 145 bin kişi işini kaybetti. 2 yıl içerisinde tekstille birlikte işini kaybedenlerin sayısı 300 bini buldu. Hazır giyimde her 1 milyar dolarlık kayıp 31 bin 500 kişinin işsiz kalması demek.

İlk 4 ayda hazır giyim ithalatımız yüzde 29 artmış ve 1.4 milyar dolar olmuş. Yılın geri kalanında 1 milyar dolar daha ithalat yapacağız, ihracatta da 1 milyar dolarlık kayıp olursa demek ki 63 bin kişi daha işini kaybedecek. Tekstille birlikte her ay 10 bin kişi işini kaybediyor. Sene sonunda 100 bini aşkın kişi işini kaybedecek. Bu dehşet bir rakam.

GOL YİYORUZ
* Bu kaç iş yerinin kapanacağı anlamına geliyor?

2023’te hazır giyimde çalışan toplam 27 bin firma vardı ve çalışan kişi sayısı 735 bindi. Şu anda çalışan sayısı 571 bin kişiye düşmüş. Şirketlerin yüzde 1.3’ü 250 kişinin üstünde istihdam sağlıyor. İstihdamın yüzde 29’unu üretim ve satışların da yüzde 40’ını bu büyükler yapıyor.

Desteği buraya versinler ki katma değer artsın. Verdiğimiz dış ticaret fazlası 18 milyar dolardan bu yıl 12 milyar dolara inebilir. Yani ithalata dayalı bir büyüme çok net bir şekilde gözüküyor. Yurt dışından 10 Euro’ya aldığınız tişört burada faiz çarpanıyla 15 Euro’yu buluyor. Girdilerimizin yüzde 40’ı döviz bazlı. Döviz baskılanıp enflasyon yüksek olduğunda gol yiyoruz.

* Enerji fiyatlarına yakında zam geldi, o da maliyetlerinizi artıracaktır.

Oradan da gol yedik. Bizim kilosunu 15.2 dolara sattığımız bir ürünü Mısır 105 dolara, Uzak Doğu ise 9.5 dolara satıyor. Biz Kuzey Afrika’dan yüzde 44, Uzak Doğu’dan da yüzde 60 daha pahalıyız. Müşteri bu kadar pahalıya almak istemiyor. Son 2 yılda asgari ücret yüzde 249, enflasyon yüzde 138, faiz yüzde 258 artmış. Geliri oluşturan döviz kuru ise yüzde 101 artmış.

* İflas ve konkordatolarda en riskli sektörlerdensiniz, bu artacak mı?

En çok çalışan ve şirket sayısı bizde. Büyüklerden birinin kapanması yüzlerce kişinin işsiz kalması demek. En fazla katma değeri yaratanlara hiçbir destek verilmiyor.

YIL SONUNDA ÇOK ŞİRKET KAPANACAK
* Sektörde kâr da düşüyor, daha ne kadar ayakta kalırsınız?

2 senedir kârsız çalışıyoruz. 2022’de yüzde 10.5 kâr ederken, 2024’te yüzde 5.1, 2025’te de yüzde 4.5 zarara dönmüşüz. İki yıl üst üste zarar etmek öz kaynağın tamamını kaybetmek demektir. Bu da şirketlerin artık yola devam edemeyeceğini gösterir. Bu yıl sonunda çok şirket kaybedecek, kapanacak. Matematik onu gösteriyor. Bütün şirketler zarar ediyor. Bu yıl ilk 6 aydaki zarar korkunç oldu.

* Ne tür destekler istiyorsunuz?

Kâr etmek için değil hayatta kalmak için destek istiyoruz. Kapasite kullanımları yüzde 60’lara düştü. Döviz kuru enflasyonla paralel hareket etmeli. Eriyen işletme sermayeleri, referans faizin yarısı kadar değişken faiz oranıyla ve uzun vadeli tamamlanmalı. KOBİ’ler için çalışan başına 2 bin 500 TL destek tüm işletmelere sağlanmalı. Eximbank kredileri toplam ihracat değerinin yüzde 16’sı seviyesine çıkarılmalı.

FAİZDEN KAZANAN KRAL GİBİ YAŞIYOR
* Destek verilmezse ne olacak?

Bu bir tercih. “Paranı faize koy, enflasyonun da çok üstünde gelir elde et” belki de istenen bu. E o zaman niye üreteyim, risk alayım, müşteri bulayım. Faizden para kazanan kral gibi yaşarken sen üstüne para kaybediyorsun. O zaman üretim yapılır mı bu ülkede?

Şu anda üretim kaslarını kaybediyoruz. Yatırımcılar Mısır’a gidiyor. Bu ülkeye 40 milyar dolar yatırım yapılmış. 1 milyon istihdam var. Bu istihdam ne olacak. Bunlar da işsizlere mi eklenecek bunu sormak lazım. Kendi yaratmadığımız problemi kendimiz çözemeyiz. Yani bu enflasyonu sanayici yaratmadı. Şu anda devlet desteği bir tercih değil zorunluluk haline geldi.