Merkezi Trabzon'da bulunan HEGEM Başkanı Adem Solak'ın editörlüğünü
yaptığı ve 44 kişinin ölümüyle sonuçlanan olayın nedenlerini araştırarak, sosyal
bilimler perspektifinde çözüm önerileri sunmayı amaçlayan 123 sayfalık rapor,
Muğla Üniversitesi'nden Prof. Dr. Nurgün Oktik, Gazi Üniversitesi'nden Doç. Dr.

Tevfik Erdem ve Aile Araştırmaları Genel Müdürlüğü'nden sosyolog Ercan Şen
tarafından hazırlandı.

Raporda, Bilge köyünün sosyal ve ekonomik yapısı, daha önce meydana gelen
olaylar, 44 kişinin öldürüldüğü katliam, katliam zanlılarına ait bilgiler ve
ifadeleri, katliamın nedenlerinin yanı sıra, ekonomik ve sosyal bir neden olarak
"koruculuk" sistemi ile sosyolojik bir neden olarak "Aşiret ve ataerkil aile"
yapısı ele alınıyor.

Ayrıca, inceleme aşamasında bilim adamlarının katıldığı "beyin
fırtınaları toplantıları"ndaki görüşlerine yer verilen raporda, bölgedeki şiddet
olayları ele alınıyor. Raporda, daha önce açıklanan bazı raporlar ile medyaya
eleştiriler de yöneltiliyor.

Raporun son bölümünde ise 22 bilim adamının, olaya ilişkin genel
değerlendirmeleri ile yapılması gerekenler sıralanıyor.

Raporun bu bölümünde, Bilge köyünde yaşananların ve bireyleri şiddete
yönlendirenin, içinde bulundukları şiddeti besleyen ve destekleyen yapı olduğu
savunuluyor.

"Bölgede çok güçlü bir aşiret geleneği ve bu gelenek içinde hapsedilmiş
bir birey profili" bulunduğunun vurgulandığı raporda, "bireyin bu güçlü aşiret
ve ataerkil aile içerisinde adeta buharlaştığı" belirtiliyor. "Körü körüne,
mutlak itaatin" olduğu bu durumun, iradesini ve gerektiğinde tepkisini ortaya
koyamayan bireyi, "en aşağılık cinayetleri işlemeye yönlendirebildiğinin"
anlatıldığı raporda, şu görüşlere yer veriliyor:
"Birey adeta büyülenmiş gibi aile meclisi veya aşiretler tarafından
alınan kararlar doğrultusunda ailesinin en yakın fertlerini gözünü kırpmadan
öldürebilmektedir. Güçlü aile-aşiret yapıları kendisine itaatkar hale getirdiği
bireyin adeta özgürlüğüne ipotek koymuştur. Bireylerin aşiret ya da ataerkil
aileler etrafında bütünleşmelerine neden olan durum, insanların bir haksızlıkla
karşı karşıya kaldıklarında, haklarını aramada bir çözüm yolu olarak devlete
başvurma yerine kendi başlarına, kendi güçlerini birleştirerek çözüme ulaşmaya
çalışmalarıdır."
-"HUKUK BİLENE GÖRÜŞ SORULMAZ"-
"Bölge insanında, resmi adalet sisteminin her zaman güçlüden yana
olduğuna dair güçlü bir inanış vardır" denilen raporda, şu ifadelere yer
veriliyor:
"O nedenle yaşanan ihtilaflarda, okumuş insanlara, hukuk bilen kişilere
görüş sorulmaz, sorunları kendi anlayış ve yöntemleriyle halletme yoluna
giderler. Bölge insanının hak arama mücadelesini yürütebileceği zeminin resmi
makamlar ve yollar olduğu ve burada adaletin terazisinin taraf tutmadan objektif
kararlar alabileceği hissi ve güvenini bölge insanına kazandırmak
gerekmektedir."
Şiddet olgusunun ortaya çıkmasında ve yoğunluk kazanmasında bölgesel
faktörlerin dışında başka etkenlerin de olduğu vurgulanan raporun sonuç
bölümünde, Bilge köyünde yaşanan olayın anlık bir olay olmayıp, birbirine bağlı
olarak ekonomik, sosyal ve politik birçok olayı içinde barındırdığına
değiniliyor.

-"OLAYIN TÖREYLE İLGİSİ YOKTUR"-
Bu olayın Mardin'e has bir olay olmayıp hem Türkiye'de hem de dünyanın
birçok yerinde yaşanmış ve yaşanabilecek olduğundan söz edilen bu bölümde, şu
tespitlere yer verildi:
"Olayın töreyle ilgisi yoktur. Olayı inceleyenlerin çoğunun belirttiği
gibi, olayda ekonomik çıkar ve güç çatışması ve sistemden kaynaklanan bazı
sorunlar birbirini tetiklemiştir. Olay tamamen şiddeti içinde barındırmaktadır.

Kapalı ve geniş aile görünümündeki failler, kendi adaletlerini
gerçekleştirmişlerdir. Şiddet araçlarına sahip olmak ya da kolay erişim, şiddet
eylemlerini kolaylaştırmaktadır. Bu olayda erkek failler korucu olup hepsinin
silahı vardır. Bu köyde yaşananlar bölge açısından bir birikimin patlaması olarak
nitelendirilebilir. Yıllardır bölgede süren çatışma ve koruculuk sisteminin
işleyişi de bu olayın nedenlerinden birkaçı olarak değerlendirilebilir. Eğitim
düzeyinin düşük olması, nüfus yoğunluğu ve gelirin kaynağının bu olayda önemli
bir rolü vardır.

Özellikle bölgede koruculuktan başka işin üretilmemiş olması da modern
bireyin ortaya çıkmasında büyük bir engel oluşturmaktadır. Bölgedeki geleneksel
erkek kültürünün sürdürülmesi, kadınların eğitim düzeyinin düşük olması da
şiddetin yaygınlaşmasında önemli bir etkendir. Medyanın uzun yıllardır bu bölgede
'modern ataerkilliği' ön plana çıkaran programlar yapması da bu tür olaylarda
önemli bir etkendir.

Çocuk hakları, kadın hakları, insan hakları gibi demokrasi kültürünün
temel değerleri henüz bölgeye taşınamamıştır. Bu da şiddetin adeta bölgede
kültürleşmesine yol açmış, her çeşit şiddet riskini yaygın hale getirmiştir. Çok
uzun yıllardan beri, özellikle memurlar için bölgenin bir sürgün yeri olarak
görülmesi, başta eğitim olmak üzere çağdaşlaşmayı sağlayacak temel hizmetlerin
aksamasına yol açmıştır. Devlet adına iş yürütenler, şiddeti çözme konumunda iken
ne yazık ki zaman zaman şiddet uygulayan olmuşlardır."
-ÖNERİLER-
Raporun son kısmının "öneriler" bölümünde ise kadınların sürekli
şiddete maruz kaldığı ve çocukların şiddet görerek büyüdüğü her çevrede sıra dışı
şiddet olayları yaşanması riski olduğu vurgulanarak, şunlar kaydedildi:
"Şiddet kültürünün doğallaştığı bölgelerimiz başta olmak üzere benzer
olayların yine yaşanması olasılığı çok yüksektir. Bu açıdan kurumlar her yönüyle
hazırlıklı bulunmalı, kurumlar arası işbirliği kültürü böyle olaylar olmadan
geliştirilmelidir.

Çocuk koruma kanunu gereği, ilgili kuruluşlar böyle durumlar karşısında
rollerini doğru oynamalıdırlar. Bu açıdan ülkemizin her bölgesinde 'Çocuk Eğitim
Kampüsleri' acilen kurulmalıdır. Mardin ilinde olaydan önce başlatılan 'Eğitim
Yoluyla Şiddetin Azaltılması ve Suçun Önlenmesi Projesi'ne ve özellikle aile
eğitimi seferberliği çalışmalarına kararlı ve etkili bir şekilde devam
edilmelidir."
-"BÖLGE ÇOCUKLARININ YATILI OKUMALARI ÖZENDİRİLMELİ"-
Başta nüfus planlaması olmak üzere, sağlık ve sosyal hayatla ilgili
yaygın bilgilendirme kampanyalarının başlatılması gerektiği vurgulanan raporda,
"Bu bağlamda okullar uygun zamanlarda birer Aile Eğitim Merkezi haline
dönüştürülmelidir. Şiddet, ancak yaşamın değerli kılınması eğitimiyle
önlenebilir. Sistemin bireye verdiği değer ve bunun gerçek hayata yansıması
önemli tutulmalıdır" denildi.

Bölge çocuklarının her türlü masrafı devletçe karşılanmak üzere, değişik
illerde ve yatılı olarak okumalarının özendirilmesi gerektiği vurgulanan raporda,
başkaca sıralanan bazı öneriler de şöyle:
"Bölgede güçlü bir sosyal bilimler üniversitesi kurulmalıdır. Bu bölgede
hizmet üretmeleri için ülke düzeyinde sivil örgütler özendirilmeli ve devletçe
desteklenmelidir. Bölgede insan hakları, çocuk ve kadın hakları bilinci her yolla
geliştirilmelidir. Bilge köyü olayı sonrası mağdur duruma düşen tüm çocuklar en
kısa zamanda devlet korumasına alınmalı, önce psikolojik tedavileri yapılmalı ve
sonra eğitimlerine devam etmeleri için her fırsat sağlanmalıdır."
-"MARDİN VE DİĞER İLLERDE RİSK HARİTALARI ÇIKARTILMALI"-
Bölgenin tamamında devlet adaletinin ön plana çıkartılarak, güvenlik
zafiyetinin tamamen ortadan kaldırılması gerektiği vurgulanan raporda, şunlar
belirtildi:
"Toplumda demokrasi kültürünü geliştirmek, şiddetle ilgili farkındalık
duygularını yaratmak için bölgede sürekli ve yaygın kültürel etkinlikler
yapılmalıdır. Mardin ili, ilçeleri ve köyleri için risk haritaları çıkartılmalı,
bu çalışma tüm diğer iller için de yapılmalıdır. İlgili tüm kurumlara sosyologlar
alınmalıdır. Kurumların, ailelerin, toplumun gelişimi-değişimi sosyolojik olarak
araştırılmalı, ihtiyaç duyulan çözümler zamanında üretilmelidir. SHÇEK ve RAM
gibi kuruluşların kadroları güçlendirilmeli, okullardaki rehber öğretmen açığı
giderilmelidir."